In onze nieuwe blogreeks belichten we alledaagse situaties die schijnbaar onschuldig lijken, maar voor slachtoffers van dwingende controle en psychisch geweld een dagelijkse realiteit van onderdrukking en angst vormen. Deze getuigenissen bieden een kijkje in de vaak verborgen wereld van huiselijk geweld, waar de controle zich uitstrekt tot de meest basale aspecten van het dagelijks leven.
Iris Koops: “Het is uit onderzoek bekend dat de gevolgen ervan even ernstig, zo niet ernstiger, als andere vormen van kindermishandeling zijn. En psychisch geweld tegen kinderen en jongeren krijgt zeker niet de aandacht die het verdient. De pleger onderwerpt het slachtoffer aan een vrijheidsbeperkend regime van dagelijks vernederen, isoleren, manipuleren, bedreigen, denigreren, lastigvallen, intimideren en controleren.”
Deze serie is bedoeld om zowel slachtoffers als professionals inzicht te geven in de subtiele, maar destructieve, eenzijdige dynamiek van dwingende controle. We hopen dat het professionals helpt om de signalen te herkennen bij hun cliënten en slachtoffers aanmoedigt om hulp te zoeken.
Deel 1: Aardappelen, Vlees en Groenten
Deni deelt een ogenschijnlijk normale maaltijd die echter doordrenkt is met psychische manipulatie en controle:
We zitten aan tafel en eten. Aardappelen, boontjes en een stukje karbonade.
Beetje jus erbij, vooral voor mijn ouders en broers. Ik hoef niet. Maar ‘nee’ mag niet, dus krijg ik toch van pa. Hij doet het over mijn aardappels. Ik zeg er wat van, maar moet het opeten. Met lange tanden eet ik het op. Hij lacht eerst. Daarna wordt hij ongeduldig en moet ik blij kijken. Als ik dat niet doe, moet ik op de trap eten, naast het toilet.
Ik eet daar met lange tanden door.
Als ik niet opschiet, moet ik weer aan tafel verder eten. De rest is inmiddels klaar en van tafel af. Mijn vlees ligt er nog, want dat mag ik pas als laatste opeten. Pap leidt me af, en pikt vlot een stukje vlees.
Ik begin te protesteren en hij lacht. “Had je maar op moeten letten.” Hij eet smakelijk het stukje op. Zo gaat het nog enkele keren door.
Intussen heb ik de aardappelen en jus op en begin aan de boontjes. Ik zit vol, en benoem dat. Mijn vader vindt echter dat ik niet vol zit. Ik moet mijn bord leeg eten. Ik eet traag door. Te traag voor hem. Hij verliest zijn geduld en loopt boos weg.
Komt nog wel even in gauwigheid een stukje vlees pikken. “Omdat ik toch niet op schiet.”
Als ik vraag of ik van tafel mag, mag dat niet. Mam zegt dat ik van pa moet blijven zitten tot alles op is. Ik blijf zitten eten. Mijn buik voelt vol aan. Ik kan bijna niet meer.
Toch eet ik door.
En zo eet ik alles op.
Pap komt weer kijken. “Nou, en nu afwassen.” Zegt hij. Mam zegt: “kan niet. Dat heb ik al gedaan”. Pap ontploft. “Oké”, zegt hij. “Heb je geluk. Morgen mag je twee keer afwassen. En nu naar boven.”
Boven heb ik buikpijn. Ik lig op bed.
Dit duurt niet lang. Ik hoor voetstappen. Pa. Ik moet beneden komen van hem. Als ik wil lezen, wordt mijn boek afgepakt. Ik moet meekijken met de tv. Dit wil ik niet, maar hij wel. Ik vraag of ik toch mag lezen. “Laat haar toch lezen”, zegt mam. “Geen sprake van”, zegt pa. En dat is dan dat. Het boek moet weg, we moeten meekijken.
Ik staar naar de tv. Af en toe kijkt pap mijn kant op of ik wel echt kijk. Hij benoemt dit ook. Elke keer als hij kijkt, kijk ik dus quasi geïnteresseerd naar de tv. Er is geen andere keuze. Afhaken lukt niet, want vaak heeft hij wel iets te zeggen over wat er te zien is.
Zo kijk ik net zo lang, tot me verteld wordt dat het bedtijd is. Ik ben opgelucht en ga direct naar bed.
Deni
Duiding door Gebi Rodenburg: Psycholoog NIP, staflid stichting Het Verdwenen Zelf
Het is duidelijk dat het jonge slachtoffer Deni het nooit goed kan doen. Haar stiefvader lijkt steeds iets te zoeken om haar op aan te pakken. Ze moet van hem gehoorzamen op een manier die volledig tegenovergesteld is aan haar eigen, autonome behoeften. In al haar handelingen wordt ze tot op de millimeter gemicro-managed door haar stiefvader, als een ‘puppet on a string’. Dit is dwingende controle bij uitstek, waarbij de stiefvader alles bepaalt: wat Deni eet, wanneer ze eet, hoeveel ze eet, en zelfs het tempo waarin ze eet. Dit is erg benauwend voor een jong kind. De vader staat geen eigen ruimte, keuzes of autonomie toe. Hij gunt haar geen enkel moment van rust, van op zichzelf zijn en zich goed voelen. Hij zit haar continu op de huid. Deni wordt, in deze voorbeelden, speelbal van de grillen van haar vader, die haar plaagt en daarvan lijkt te genieten. Er zit een sadistische ondertoon in deze interacties.
Dwingende controle manifesteert zich als een patroon van psychisch destructief gedrag. Het herkennen hiervan vereist inzicht in de onderlinge verbanden tussen verschillende voorvallen. Het gedragspatroon van de pleger omvat een breed scala aan vernederingen, sancties, leugens en verdraaiingen, en het vereist diepgaande vragen om te begrijpen wat slachtoffers doormaken.
Deni heeft een stiefvader die haar vrijwel 24/7 en op onvoorspelbare wijze controleert, haar als een last beschouwt, en doelbewust probeert haar een slecht gevoel te geven over zichzelf. Dit zijn ernstige kwesties die, bij een gebrek aan fysiek of seksueel geweld, gemakkelijk over het hoofd kunnen worden gezien. Echter, psychisch geweld tegen kinderen kan ernstige neurobiologische en psychische gevolgen hebben.
Slachtoffers van dwingende controle identificeren zich vaak met situaties zoals die door Deni zijn beschreven. Wij horen dit regelmatig terug in de getuigenissen van slachtoffers. Zij weten hoe het is om constant op het ergste voorbereid te zijn, steeds afwegingen te moeten maken omdat hun gedrag grote consequenties kan hebben. Ze ervaren hoe het is om op eieren te moeten lopen, te leven met dagelijkse onzekerheid en denigrerende opmerkingen. Vaak als ze hun levenssituatie delen, zoekt de toehoorder naar logische verklaringen zoals ‘Ik moest vroeger ook altijd mijn bord leeg eten.’ De ambiguïteit van de signalen en de reactie van de omgeving kunnen slachtoffers aan het twijfelen brengen en voorkomen vaak dat professionals een heldere analyse maken van de situatie.
Veel slachtoffers stuiten in hun omgeving vaak op onbegrip, en zij zijn zichzelf ook vaak nauwelijks bewust dat zij slachtoffer zijn van psychisch geweld. Deni’s ervaring onderstreept het belang voor professionals om de signalen van psychisch geweld te herkennen, juist ook in alledaagse situaties.
Vooruitblik naar de volgende delen
In deze reeks zullen we verder ingaan op verschillende dagelijkse situaties die door de lens van dwingende controle worden vervormd. Elke blogpost zal de dynamiek van controle en manipulatie binnen verschillende contexten belichten, en hoe deze de psyche van het slachtoffer beïnvloeden. Stay tuned en volg ons voor meer inzichten en ondersteuning in de strijd tegen deze nog vrij onbekende vorm van huiselijk geweld.
Elke beschreven situatie in deze reeks is een oproep tot bewustwording en actie. Voor professionals hopen we dat deze getuigenissen inzicht bieden in de subtiele maar ernstige aard van psychisch geweld. Voor verdere verdieping bieden we trainingen aan voor professionals en de boeken van Iris Koops voor waardevolle inzichten voor het herkennen en aanpakken van deze problematiek.