Deel 2 uit Herkenbare Huis-, Tuin- en Keuken situaties
Deze reeks is bedoeld om inzicht te geven in de destructieve, eenzijdige dynamiek van dwingende controle. Jonge slachtoffers kunnen niets anders dan ‘ondergaan’, wat Deni in haar getuigenis pijnlijk blootlegt.
Het doel is om bewustzijn te creëren en professionals aan te moedigen om de signalen te herkennen en slachtoffers te ondersteunen bij het vinden van hulp. Laten we samen deze verborgen vorm van geweld aan het licht brengen en een verschil maken in het leven van degenen die eronder lijden.
Deel 2: Horrorfilms
Deni deelt een schokkend verhaal waar zij als kind gedwongen werd om naar ‘horrorfilms’ te kijken:
We zaten zoals wel vaker in de woonkamer op de bank. Pa altijd op de stoel recht tegenover de tv. Ma ernaast, als zij er al zat. Ik op de bank. Dat moest zo. Want als ma niet in haar stoel zat, mochten de jongens eerst in de stoel. Ik kwam als laatste. Op het eerste gezicht een ‘gezellig’ gezinstafereel: het gezin samen voor de buis, maar niets was minder waar.
Ik zal rond de 8 zijn geweest, broer rond 9 en de ouderen in de puberteit, toen pa ineens de smaak te pakken kreeg rondom horrorfilms. Deze werden rustig in de middag gekeken en wij moesten allemaal meekijken.
Je kunt je zo voorstellen hoe groot de cultuurshock was, omdat we zelf liever keken naar dingen als Heidi, de Smurfen, Rambo & Rambo en andere series voor jongere kinderen. Maar nee, we moesten meekijken. Mam was ook bang om tegen hem in te gaan en bleef verstijfd zitten.
Broertje was zichtbaar bang. Hij werd er ook boos van. Pa moest dan lachen. Er kwam geen sorry, geen knuffel, niks. Alleen, na de zoveelste boze bui een “ga dan maar weg, schijterd”. Ik deed me stoer voor, en dus bleef ik kijken. Ik wilde me niet laten kennen omdat het dan alleen maar erger werd. Al had ik veel last van deze films. Ik sliep er slecht van. Ik zag de beelden nog ’s avonds toen ik in mijn bed lag. Controleerde nog lang onder mijn bed of er niet een fly zat, of iets anders.
Juist mijn ‘pokerface’ zorgde ervoor dat het uiteindelijk stopte. Pap bleef maar naar me kijken, in de hoop op enige tekenen van angst. Waardoor de films die hij liet zien varieerden van ‘The fly’, naar ‘It’, naar andere horrorfilms. Toen ik er genoeg had gezien en nog geen tekenen van angst gaf, gingen we vaker wandelen in het bos. Met grote broers erbij. Die moesten me dan bang maken onderweg. Mijn broertje gilde dan. Pap lachte. Ik gilde niet, maar deed alsof het me koud liet. Pap jutte hen om het erger te maken. Daarna, bij geen respons, haakte hij af.
Met muziek heb ik de dwang ook ervaren. Pa die altijd wilde dat je een bepaalde stijl goed vond omdat hij die op dat moment zo goed vond. Of eiste dat je zijn voorkeur in artiesten overnam. Furieus was hij, als jij zei dat je de band niet zo leuk vond. Dat kon er niet in. Hoor ik nu nummers, dan weet ik: ah ja, de eerste indruk is het gevoel dat het me geeft vanuit triggers. Daarna kan ik alsnog het nummer waarderen om wat het is, en zelf kiezen wat ik leuk vind.
Deni
Duiding door Gebi Rodenburg: Psycholoog NIP, staflid stichting Het Verdwenen Zelf
Het gedwongen mee moeten kijken naar horrorfilms is absoluut schadelijk voor een jong, opgroeiend kind. Erger nog is de context waarbinnen dit plaatsvindt: het doel van haar stiefvader is om haar bewust angst aan te jagen. Als dit hem lukt, lijkt hij hiervan te genieten.
Het betreft hier een extreme vorm van emotioneel en psychisch geweld met een sadistisch karakter. Haar moeder lijkt ook door haar partner te worden gedwongen hier deelgenoot van te zijn en de kinderen niet te kunnen beschermen.
Ook in deze blog heeft haar stiefvader geen respect voor Deni’s grenzen. In alles is ze de speelbal van zijn obsessieve controle. De shock en natuurlijke reacties van de jonge Deni en haar broertje binnen deze klem worden beschimpt of weggehoond door degene die zich juist zou moeten afstemmen op de leeftijdsadequate behoeften van de kinderen.
Deni kan niet anders dan meedoen, om te overleven. Haar noodgedwongen oplossing is aan de buitenkant stoer en onberoerd blijven (een pokerface), terwijl ze zich van binnen erg angstig voelt. Het dwingt haar de eigen beleving sterk te onderdrukken; ze geeft geen kik. We zien sadistisch gedrag van een stiefvader, die obsessief, moedwillig en bewust zijn jonge kinderen triggert en angst aanjaagt door steeds extremere horror. Door onbewogen te blijven, houdt Deni nog enige grip op de onmacht-makende klem waar ze inzit. Door haar stiefvader als het ware niet te ‘belonen’ wordt de kans vergroot dat hij stopt.
Vanuit een verdeel en heers tactiek, worden Deni’s oudere stiefbroers door hun vader ingezet als verlengstuk in het aanjagen en triggeren van de angst bij hun jongere zusje en broertje. De jonge kinderen worden vernederend en beschaamd in hun (begrijpelijke) reacties, in het bijzijn van de andere gezinsleden. Deni wordt door haar stiefvader in de zondebok positie gedwongen ten opzichte van zijn eigen zoons.
De impact van deze vorm van misbruik is ingrijpend en complex. Dit type vroegkinderlijk complex trauma heeft grote effecten die tot ver in de volwassenheid voelbaar blijven. Jonge kinderen kunnen niet vechten of vluchten; ze zijn simpelweg te jong en afhankelijk van hun verzorgers. Ze ontwikkelen gedrag dat hun overlevingskansen vergroot en dat is ook het enige dat telt: dat een jong kind binnen een context van extreme onveiligheid overleeft tot hij of zij het huis kan verlaten.
De werkelijke beleving die de jonge Deni had moest zij onderdrukken, omdat zij anders nog meer in gevaar was geweest. Zij leerde zichzelf als het ware ‘op te geven’, om verdere mishandeling zoveel mogelijk te voorkomen. Dit type trauma wordt ook wel ‘betrayal trauma’ genoemd, omdat je juist door ouders die je horen te beschermen, vernederd en verraden wordt.
Vooruitblik naar de volgende delen
In deze reeks zullen we verder ingaan op verschillende alledaagse situaties waarbinnen dwingende controle plaatsvindt. Elke blogpost zal de complexe dynamiek van controle en manipulatie binnen verschillende contexten belichten, en hoe deze het emotionele welzijn van het slachtoffer beïnvloeden.
Elke beschreven situatie in deze reeks is een oproep tot bewustwording en actie. Voor professionals hopen we dat deze getuigenissen inzicht bieden in de subtiele maar ernstige aard van dwingende controle en psychisch geweld. Voor verdere verdieping bieden we trainingen aan voor professionals en de boeken van Iris Koops voor waardevolle inzichten voor het herkennen en aanpakken van deze problematiek.