Signalen van emotionele en psychische mishandeling

Geen duidelijke oorzaak

De klachten van cliënten lijken vaak op die van mensen met PTSS die een duidelijke oorzaak aangeven, zoals oorlogservaringen of het meemaken van een ernstige gebeurtenis als een overval. Emotionele en psychische mishandeling is echter anders. Het is ongrijpbaar. Het betreft chronisch emotioneel en psychisch misbruik dat sluipenderwijs en dag in dag uit heeft plaatsgevonden. Het gaat over iets dat meestal niet zichtbaar is, maar onderhuids zit en gecreëerd is vanuit de manipulatie van een ander.

In dit artikel op GGZ Totaal staat meer informatie over het signaleren van emotionele en psychische mishandeling aan de hand van een casus.

Alles bij zichzelf leggen

Cliënten lijken onverklaarbare symptomen te hebben. Het kan voor henzelf en voor een professional een raadsel zijn waar hun vaak forse persoonlijke problematiek vandaan komt. Ze leggen de symptomen meestal geheel bij zichzelf. Dit heeft met de volgende factoren te maken:

    • De pleger projecteert zijn stoornis vaak geheel op de cliënt  (‘Jij bent labiel/gek/hebt ernstige problemen’);
    • De omgeving staat er niet bij stil dat in geval van mishandeling normale menselijke criteria niet gelden en komt met een stereotypering (bijvoorbeeld ‘waar twee vechten, hebben beide schuld’);
    • Een eerdere zorgverlener legt het terug bij de cliënt alsof deze wat had kunnen doen om de mishandeling te voorkomen (‘kijk naar je eigen aandeel hierin’).

(H)erkenning is moeizaam

Cliënten komen meestal niet ergens binnen met directe klachten over hun (mishandelende) partner, collega of ouder en ook spreken ze niet over structurele psychische en emotionele, en soms ook fysieke, of seksuele mishandeling door de pleger. Ze zien zelf geen aanknopingspunten in hun verleden of slaan volkomen dicht als je dit voorzichtig aanraakt als professional of er naar vraagt. Ze geven zichzelf vaak de schuld van de symptomen die ze ervaren en zijn veelal gesloten door een intens gevoel van schaamte.

Cliënten komen vaak binnen met een ‘reguliere’ klacht als stress, burn-out, angst of depressie in combinatie met psychosomatische klachten als slecht slapen of hoofdpijn. SOLK (Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijk klachten) komt bij deze groep cliënten veel voor. Zij noemen een ‘normaal probleem’ als oorzaak van hun klachten, bijvoorbeeld stress door een nieuwe baan, verhuizing of andere levensgebeurtenis, omdat zij zichzelf en hun klachten niet begrijpen. De werkelijke oorzaak van de klachten blijft lang verhuld. Bij doorvragen openbaart zich een zeer moeizaam lopend dagelijks leven en weinig gevoel van basis. De kern lijkt een onvermogen te zijn om over het eigen leven te beschikken. Zij zoeken de oorzaak hiervan bij zichzelf, en juist dat is zo fnuikend aan emotionele en psychische mishandeling.

Gestuurd worden

Een signaal kan zijn dat de cliënt gestuurd lijkt te zijn om in behandeling te gaan, juist door de pleger van emotionele en psychische mishandeling. Er zijn interrelationele problemen en de relatie- of gezinstherapie, arbeidsbemiddeling of mediation is bijvoorbeeld niet gelukt. En nu blijkt dat alles ‘eigenlijk’ aan de cliënt ligt. Let op de taal van de cliënt: als die, vaak indirect, aangeeft dat iemand anders eigenlijk vindt dat hij of zij hulp moet zoeken, dus dat de hulpvraag niet vanuit de cliënt zelf lijkt te komen en dat deze alle vormen van reguliere of basale interpersoonlijke problemen geheel aan zichzelf wijt, dan kan dit een signaal zijn van emotionele en psychische mishandeling. Dit zien we ook terug bij veel kinderen en jongeren, die traumasymptomen en andere signalen laten zien die verwijzen naar een mishandelende ouder. Vaak worden de klachten echter aan deze kinderen zelf gewijd, en wordt er snel met een label geplakt als adhd, add of autisme. Traumasymptomen worden dan niet afdoende (h)erkend.

Geschiedenis van niet-werkende of niet-passende hulp

Vanwege hun persoonlijke problematiek hebben cliënten vaak een lange geschiedenis in de hulpverlening, de complementaire zorg of de zelfhulp, soms al tientallen jaren, en bijna altijd zonder veel succes. Vaak hebben ze in de hulpverlening allerlei misdiagnoses gehad (bijvoorbeeld trekken van een borderline-, bipolaire, depressie-, angst- of afhankelijkheidsstoornis) terwijl er feitelijk trauma of PTSS ten gevolge van emotionele en psychische mishandeling aan de orde is. Uitvragen van de hulpverlenings- en zelfhulpgeschiedenis is bij deze cliënten van extra belang.