De roze olifant

Dit is een gastblog van maatschappelijk werker Geike

Een paar jaar geleden leerde ik het Verdwenen Zelf kennen toen ik mij wilde verdiepen in wat emotioneel, psychisch en ook financieel geweld met mensen doet. Ik had al een tijdje een hele fijne relatie met een bijzondere vrouw en moeder van drie kinderen. Als alleenstaande, werkende moeder was het voor haar vaak puzzelen in het leven. Kinderen op tijd op school en bij hun buitenschoolse activiteiten krijgen, speelafspraakjes en opvang regelen bij ziekte van kinderen of juffen.

Tot zover niets bijzonders zou je zeggen. Naarmate ik haar beter leerde kennen en meer in haar leven kwam, leerde ik ook een andere kant kennen. Met de vader van de kinderen kon ze op geen enkele manier tot afspraken komen. Of, beter gezegd, tot de naleving daarvan. In alles leek alleen maar strijd te kunnen bestaan. Ik had er inmiddels in mijn leven en in mijn dagelijkse praktijk al veel voorbij zien komen. Een ‘vechtscheiding’. Zo noemen we dat als professionals.

Ik heb een lange ervaring in het sociale domein. Als maatschappelijk werker bied ik praktisch advies aan mensen in een kwetsbare situatie. Ik heb als adviseur sociaal domein bij een grote gemeente gewerkt. Ik ben betrokken bij een landelijke branchevereniging en heb in mijn carrière al veel gezien en gedaan. Ook ‘vechtscheidingen’ heb ik voorbij zien komen en altijd heb ik uiteraard met alle goede bedoelingen het beste advies gegeven.

Ondermijning
Toch klopte er nu iets niet. Bij een vechtscheiding veronderstel je als professional twee gelijkwaardige, vechtende partners die het elkaar moeilijk willen maken. Soms is de één wat sterker dan de ander, maar toch veronderstel je dat beiden de strijd in stand houden. Alleen zag en beleefde ik het nu anders. Ik zag een dieperliggende onzekerheid voelbaar. Het leek alsof zekerheden die er waren onzeker werden. Alsof ze steeds weer zichzelf moesten zien te vinden.

De scheiding van vader en alle zaken die daarbinnen geregeld moesten worden vroeg naast alle dagelijkse beslommering veel energie en dat duurde inmiddels al zo’n zeven jaar. Werelden waren gesplitst en oude vrienden en familie waren vervreemd geraakt van mijn partner. Vader had als een spin in het web een negatieve en bestraffende omgeving gebouwd en steeds meer zag ik de ondermijning toenemen en de vijandigheid groeien. De kinderen vervreemden van zichzelf en op momenten ook van mijn partner.

Postpartnergeweld
Steeds meer zag ik ‘de vechtscheiding’ in een ander licht. Moeder die zich terugtrekt en een vader die op alle leefgebieden in haar leven zijn voetafdruk wilde zetten. Een afdruk met de boodschap: “moeder moet gestraft worden”. Het was geen tweezijdige, gelijkwaardige strijd. Het was een eenmansoorlog en een vrouw die haar veiligheid zoekt en bewaakt door zich terug te trekken. Het komt natuurlijk ook andersom voor. Helaas is de situatie van mijn vriendin geen uitzondering, dit komt echt heel vaak voor.

In de afgelopen vijf jaar heb ik de impact gezien van wat een ‘complexe’, ‘problematische’ of ‘vechtscheiding’ wordt genoemd. Het Verdwenen Zelf heeft wetenschappelijk onderzoek bestudeerd en gebruikt de term ‘post-separation abuse’, oftewel postpartnergeweld. In alle vormen en overwegend in slechts één richting. Zowel mannen als vrouwen kunnen pleger zijn. Geweld dat er op gericht is om te voorkomen dat het leven van de ander mag bestaan zonder daar zelf een prominente rol in te hebben of vruchten van te plukken. Vooral de legitimering, de ontkenning en de daadwerkelijke intentie van dat handelen gericht op beheersen en controleren van het leven van de ander, puzzelt me steeds meer. Ik weet niet of ik het ooit echt ga begrijpen.

Roze olifanten
De onwetendheid van dit soort stil en papieren geweld is groot. Over het algemeen geloven we als professionals in de maakbaarheid en de eigen zelfredzaamheid en regie: “Jij zult dan wel iets (niet) doen om deze strijd in stand te houden”. Vaak volgt dan de boodschap “arme kinderen”. Hulpverleners die gevraagd of ongevraagd betrokken raken hebben een diep geworteld vertrouwen in polderen en samenbrengen. Ons rechts- en sociaal zekerheidssysteem biedt een breed podium om juridische en financiële klemmen te zetten.

Al die ingrediënten in onze maatschappij en ons (rechts)systeem bieden de geweldpleger de mogelijkheid om door te gaan met de ondermijning, de dwingende controle en het beklemmen van de voormalig beschikbare ander. Ik leerde de roze olifant herkennen. De roze olifant die staat voor geweld dat niet stopt en gevoed blijft worden. En zoals dat gaat met roze olifanten: als je hem eenmaal ziet dan kun je hem niet meer niet zien.

Stil geweld
De afgelopen jaren heb ik buiten de rechtbank staan wachten op weer een spannende confrontatie met vader in de rechtbank. Ik heb met vele hulpverleners gesproken en me steeds weer moeten verbijten: “Maar zien jullie die roze olifant dan niet?!” Verbaasd en ook wel met schaamte heb ik gezien hoe hulpverleners, zowel op wijkteamniveau als de gespecialiseerde hulp knippen en plakken in dossiers, niet in staat zijn om de complexe verwevenheid van manipulatie, chaos en ruis – een effectief instrument om zand in ogen te strooien – te doorzien en bang en voorzichtig zijn.

Ze hebben niet de moed om de echte expertise die nodig is in te zetten of zich te bevrijden van protocollen die gericht zijn op “als ouders maar communiceren dan zijn de doelen bereikt”. Het geweld wordt grootschalig gebagatelliseerd en misschien is dit wel de grootste klem die slachtoffers ervaren. Stil geweld waarover gezwegen moet worden.

Verstoting
Ik heb een gedragsdeskundige tegen ons horen zeggen: “Tja, je moet wel kunnen incasseren.” Ik heb de meeste gesprekken met hulp- en zorgverleners in geduld en rust kunnen blijven voeren, maar op dat moment ben ik toch even een noodzakelijk plasje gaan plegen. Mijn partner had toen al twee jaar geen contact meer met haar oudste zoon. Hij had van de één op de andere dag besloten zijn moeder niet meer te willen zien. Tot die dag was er nooit een aanleiding geweest om dit te kunnen voorzien. Het was een kwetsbare jongen en achteraf begrijpen we dat vooral hij gevoelig is geweest voor de boodschappen die hij direct en indirect kreeg: “Je moet je moeder verstoten”.

Haar ouders en haar broer hebben het contact verbroken en veroordelen de scheiding. Zelf ben ik ook niet onervaren in de gebeurtenissen in het leven. Op 24-jarige leeftijd pleegde mijn zus suïcide omdat ze niet los kon komen van een gewelddadige partner. Zo bleven twee kleine meisjes achter die zonder moeder en later ook zonder alles wat bij hun moeder hoorde, groot moesten worden. Dus de gedragsdeskundige die vond dat we wel moesten kunnen incasseren heeft zo ook haar bijdrage geleverd aan mijn steun aan de missie van het Verdwenen Zelf: “Stop het geweld”. Gelukkig is er hulp beschikbaar via het Verdwenen Zelf. Ik raad cliënten van mij die in dit soort situaties zitten aan om op deze site te kijken en de boeken van Iris te lezen.

Bekneld geraakt
Nu heb ik dus geleerd de roze olifant te zien en kan ik, zoals gezegd, de roze olifant niet meer niet zien. Dit heeft mij als professional veranderd. Nog steeds en steeds vaker ontmoet ik cliënten die klem zitten in het systeem. Ik zie grote overeenkomsten tussen slachtoffers van het systeem. Zoals ik hier vooral de groep die in de jeugdzorg bekneld is geraakt beschrijf zijn er meer beknelden in het systeemgeweld. Vooral de groep toeslagaffaire gedupeerden staat erg in het nieuws. Ook mensen die onder bewind gesteld zijn kunnen beklemd zijn geraakt.

Zelfs mensen die verdwaald zijn in het doolhof van wet- en regelgeving of de uitvoering zijn geraakt zie ik bekneld zijn. Niet altijd is dan sprake van slachtoffer zijn van mishandeling; niet iedere bewindvoerder is een narcist, niet iedere beleidsuitvoerder is gericht op ondermijning en kleinering en de belastingdienst heeft waarschijnlijk nooit echt de aperte bedoeling gehad levens van gezinnen te verwoesten. Toch zie en herken ik nu bij een client direct dat het onder één of meerdere klemmen gebukt is geraakt. Dat gaat me echt aan het hart. Gelukkig kan ik nu meer doorzien wat er aan de hand is en slachtoffers effectiever ondersteunen.