Dwingende controle grijpt diep in op de denk- en voelprocessen van slachtoffers en dit komt met name door de gaslighting die de pleger structureel inzet. Doel is het wegnemen van innerlijk houvast bij het slachtoffer. De pleger weet de werkelijkheid zo overtuigend te verdraaien dat de ander voortdurend aan zichzelf gaat twijfelen. Hiermee verschuift het zoeklicht van het gedrag van de pleger naar het zogenaamd gestoorde slachtoffer. ‘Je hebt serieuze hulp nodig!’
Gaslighting veroorzaakt een constante mix van angst, onvoorspelbaarheid, irritatie en labiliteit, waardoor de pleger nog meer controle krijgt. Door de toepassing van onderstaande tactieken vermindert de weerbaarheid en geestelijke gezondheid van het slachtoffer: ze raakt haar gevoel van identiteit kwijt en kan niet meer zelfstandig beslissingen nemen. Zij (of hij) zal zich steeds meer op de pleger richten.
Gaslighting bestaat uit
1. Het vervormen van de realiteit
Ontkenning
Ontkennen iets gezegd of gedaan te hebben, ook al heeft de ander dit net letterlijk zo gehoord of gezien. De overtuiging waarmee de pleger dit doet veroorzaakt intense twijfel bij het slachtoffer over haar eigen waarneming (‘Ik zal het me wel verbeeld hebben’). Ze zal makkelijker overstappen op de realiteit die de pleger schetst en geen vragen meer stellen. Ook al is er bewijs van een actie van de pleger, dan nog krijgt de pleger het voor elkaar het slachtoffer verdacht te maken, door haar beoordelingsvermogen in twijfel te trekken.
Mijn moeder kon me zo ontzettend aan de werkelijkheid laten twijfelen. Zat ze iets te eten wat ik niet mocht zien en voelde zich betrapt. Dus stopte ze het gauw weg en pakte ze vlug een appel. Toen ik vroeg waarom ze dat deed was haar reactie: ‘Wat deed ik dan? Ik zit gewoon een appel te eten’. Toen ik dit ontkende: ‘Kind, wat is er toch met je? Gaat het wel goed? Kom eens bij me? (hand op mijn voorhoofd) Ik maak me zorgen om je. Ik denk dat we morgen maar even naar de dokter moeten’. Mijn vader kwam thuis: ‘Het gaat niet goed met Renate. Ze ziet dingen die er niet zijn. We moeten echt naar de dokter’. Na dit soort situaties wist ik echt niet meer wat waar was en wat niet’.
ERVARINGSDESKUNDIGE RENATE
Bagatelliseren van de beleving van de ander
Belachelijk maken, zeggen dat diegene overreageert, bijvoorbeeld met zinnen als:
“Je overdrijft – dat is nooit gebeurd!”
“Ik maakte maar een grapje.”
“Jij doet altijd zo moeilijk”.
Situatie herscheppen
Plegers hebben als doel het slachtoffer te desoriënteren, door dingen te verstoppen en vervolgens weer terug te leggen, dingen expres niet te doen of juist wel etc. Als het slachtoffer vragen stelt reageert de pleger ontzet. ‘Ik zweer dat ik dat gedaan heb! Ik heb die mail voor je verstuurd, wat naar dat je zoveel wantrouwen hebt’.
Vaak wordt het als zorg gebracht, bijvoorbeeld (nadat een vrouw de medicatie van haar man heeft verstopt): “Je hebt je medicijnen al ingenomen. Je geheugen wordt echt minder, ik maak me zorgen”.
Het vertellen van leugens
Hiermee verbergt de pleger bepaalde facetten over hemzelf en/of verbergt destructieve acties. Het slachtoffer wordt hierdoor in verwarring gebracht, wat het achterliggende doel is.
2. Scapegoating
Het doel van gaslighting is tevens het zoeklicht verplaatsen van het kwalijke gedrag van de pleger naar het zogenaamd verwerpelijke gedrag van het slachtoffer. Dit doet hij of zij d.m.v. scapegoating: het toewijzen van de schuld aan iemand anders. Dit gebeurt door muggenziften en kritiek op de ander. Het resultaat is dat de beschuldigde (de zondebok) de verantwoordelijkheid op zich neemt voor dingen die niet zijn of haar schuld zijn. “Had je maar niet dit of dat moeten zeggen, had je maar niet zo moeten kijken, daarom moest ik wel tegen je schelden” et cetera, het zijn allemaal voorbeelden van hoe de pleger het slachtoffer verantwoordelijk stelt.
Je wordt in verwarring gebracht en verliest je houvast. Je gaat je steeds meer op hem/haar richten, zodat de pleger de eigen chronische leegte niet hoeft te voelen en continu een energietoevoer van buitenaf heeft. Je wordt gemanipuleerd en gediskwalificeerd. Als je in de spiegel kijkt zie jij wat die ander wil dat je ziet: een onvolwaardig iemand, die zichzelf moet verbeteren.”
IRIS KOOPS
De pleger creëert hiermee een context waarbinnen hij voor geen enkele kwalijke actie de verantwoordelijkheid hoeft te nemen (wat hij of zij ook helemaal niet van plan is). Een voorbeeld is dat een vader de kinderen van school zou halen en dat vergeten is. In plaats van dat hij dit erkent, draait hij de boel om. ‘Je zei dat jij de kinderen zou ophalen – hoe kon je dat vergeten? Wat een vreselijke moeder ben je toch!’ Door het slachtoffer verantwoordelijk te stellen zal ze zich verantwoorden of verdedigen. De pleger krijgt daarmee de bevestiging dat zijn daden gerechtvaardigd zijn.
Het constant bekritiseerd worden, vormt een uitputtingsslag voor het slachtoffer. Ze zal eerder ‘meegeven’, om even van de psychische druk af te zijn. Maar ze zit vast in een vicieuze cirkel, want de pleger vindt altijd weer iets anders dat aanleiding vormt voor een verwijt, beschuldiging of aanval. Door scapegoating wordt van het slachtoffer voortdurend verwacht dat zij zichzelf verbetert. Tegelijkertijd zit ze gevangen in een cyclus van het verdedigen van haar integriteit. Dit resulteert vaak in diepgewortelde schaamtegevoelens. De pleger neemt daarentegen de rol op zich van slachtoffer en/of de grootmoedige, vergevingsgezinde partner of ouder. Hij zal juist in de aanwezigheid van buitenstaanders overbrengen dat hij het zo goed voor heeft met het slachtoffer en dat ze boft met deze relatie.
Waarom gaslighting zo ingrijpend is
Terwijl slachtoffers langzaam maar gestaag worden gehersenspoeld om het perspectief van de pleger over te nemen, zijn velen niet in staat te erkennen dat wat zij ervaren onrechtvaardig en onverdiend is. Het slachtoffer raakt geïsoleerd en het zal moeilijk voor haar zijn om een manier te vinden om na te gaan of haar gevoelens, woede en angst over de manier waarop zij wordt behandeld reëel is. De suggestie dat het allemaal in haar verbeelding zit haakt aan op een onbewuste wens, want ze zou zo graag willen dat de pleger inderdaad de liefdevolle partner of ouder is die hij of zij zegt te zijn.
Als slachtoffer word je uitgespeeld tegen jezelf, je integriteit wordt geschaad. Je doet er niet toe als mens. Daarom zijn de gevolgen ook zo ernstig. Veel mensen kampen met ernstige depressie, verslaving, onduidelijke, vaak fysieke klachten. Men is doordrongen van een “ik deug niet”, “ik ben niet normaal”, terwijl het in feite omgekeerd is. De pleger is niet normaal.’
IRIS KOOPS
Zoals vrijwel iedereen in onze samenleving uitgaat van verbinding en contact, geldt dat ook voor slachtoffers. Heersende overtuigingen in onze samenleving zijn o.a. ‘Iedereen heeft het beste met je voor’ en ‘In overleg kom je er samen uit’.
Dit vertroebelt het zicht op deze vorm van geweld. We weten en leren niet dat gaslighting en dwingende controle bestaan, waardoor plegers veel toehoorders op het verkeerde been kunnen zetten. Veel slachtoffers vinden hierom geen klankbord in de samenleving en ook niet in de hulpverlening (zorg, justitie, politie, rechters, advocaten, mediators, politiek)
Copyright © 2024-2025 Iris Koops. Alle rechten voorbehouden