Inzicht in dwingende controle is van groot belang, omdat de mishandeling zo’n verborgen karakter heeft; het is bijna niet mogelijk om dwingende controle van buitenaf waar te nemen. Plegers zetten in de buitenwereld sociaal gewenst gedrag neer terwijl er binnen, achter de coulissen op verschillende manieren terreur wordt uitgeoefend.
Deze dagelijkse terreur betreft een heel scala aan vernederingen, sancties, leugens en verdraaiingen, afgewisseld met ogenschijnlijk positief gedrag. Juist deze ‘cocktail’ maakt een slachtoffer erg onzeker en angstig en zet haar vast in een destructieve relatie. Omdat de situatie elk moment kan escaleren en de aanleiding vaak niet duidelijk is, loopt het slachtoffer voortdurend op eieren en is alleen nog maar bezig met overleven.
Hoofdkenmerken dwingende controle
1. Afnemen van vrijheid en autonomie
De pleger verkrijgt langzaam maar zeker controle over vrijwel alle aspecten van iemands leven (de mate en intensiteit kunnen per individueel geval verschillen):
- uiterlijk
- innerlijk (gevoelens, gedachtes)
- expressie (hobby’s )
- werk
- contacten
In een partnerrelatie betekent dit dat het slachtoffer ongemerkt niet meer zelf kan bepalen met wie ze om gaat, waar ze haar tijd aan besteedt et cetera. De pleger wendt dit vaak voor als ‘zorg’: ‘ik weet wat goed is voor jou’. Omdat de pleger sluipenderwijs alle beslissingen in het leven van het slachtoffer overneemt, brokkelt diens autonomie volledig af. Hij of zij raakt het gevoel van identiteit kwijt en kan niet meer zelfstandig beslissingen nemen. Deze ‘volgzaamheid’ wordt vaak verward met vrijwillige instemming, waarbij niet word gezien hoe iemand doelbewust in een web wordt gesponnen.
Een destructieve ouder zal op een vergelijkbare manier zijn of haar kind(eren) overheersen en ondermijnen, tot dit kind op een op een steeds smallere richel moet zien te overleven.
De pleger zet o.a. de volgende tactieken in qua vrijheidsbeperking:
Slachtoffer voortdurend in de gaten houden
Onder het mom van ‘bezorgdheid’ willen weten waar het slachtoffer heen gaat, door bijvoorbeeld de locatiegegevens aan te zetten van telefoon, voor haar ‘veiligheid’. Of het slachtoffer dwingen om continu bereikbaar te zijn. De pleger is er op uit om of diens partner en/of kind(eren) te micro-managen. Sommige kinderen kregen dit ook letterlijk te horen: ‘mamma weet altijd en overal waar je bent en wat je doet’. Niet voor niets hebben ook cliënten die zich los hebben kunnen maken nog jaren na de relatie het gevoel overal achtervolgd te worden. Stalking is hier de uiterste vorm van.
Vanuit het gevoel van eigendom (‘jij bent van mij’) uiten veel plegers jaloerse beschuldigingen naar hun slachtoffer en houden haar ook op dit gebied in de gaten. Sommige slachtoffers moeten zich verantwoorden voor elk praatje dat ze toevallig met een voorbijganger gemaakt hebben. Als deze jaloezie obsessieve en gevaarlijke vormen aanneemt kan dit een voorbode zijn van femicide.
Bepalen hoe het slachtoffer de dingen doet middels (subtiele) dwang
Naar de partner of kinderen toe zijn er bijvoorbeeld ongeschreven regels hoe het huishouden gedaan moet worden. De pleger brengt dit zo dat als je je aan de regels houdt, je dan goed zit. Het fnuikende is dat het hem helemaal niet om dat huishouden gaat, het is slechts een middel om de ander te kleineren, bij de les te houden en ‘uit te wissen’. Daarom zullen de regels ook dagelijks veranderen. Deze kunnen zich over elk levensgebied uitstrekken.
Bepalen waaraan het slachtoffer zijn of haar tijd aan besteedt
De pleger wil kunnen bepalen hoe het slachtoffer zijn of haar leven inricht. Vaak vindt deze dwang indirect plaats: het slachtoffer heeft alle energie nodig om de relatie vol te kunnen houden en zal bijvoorbeeld een hobby eerder opgeven als die ook nog eens door de pleger bekritiseerd is. Het wordt niet regelrecht verboden; dat zou de dwang te zichtbaar maken. De pleger kan vervolgens zeggen dat het haar eigen keus is geweest om iets waar ze van hield niet meer te doen. Hetzelfde kan gelden voor een opleiding of baan.
De financiën overnemen
De pleger wil bepalen hoeveel geld het slachtoffer tot haar beschikking heeft een waaraan ze het uitgeeft. Sommige plegers zorgen ervoor dat het slachtoffer om geld moet vragen, wat hen een gevoel van macht geeft. Het doel van dit alles is het slachtoffer geheel afhankelijk maken; dit voorkomt mede dat hij of zij kan vertrekken. Er zijn ook plegers die niet ‘kunnen’ bijdragen aan de financiën en van hun partner verlangen het geld binnen te brengen, en op diens schuldgevoel inwerken..
2. Isoleren: saboteren van relaties met vertrouwde anderen
Plegers vervreemden cliënten niet alleen van zichzelf, ze proberen het slachtoffer vaak ook letterlijk te isoleren van vrienden, collega’s, kinderen en familie. Hierdoor verkrijgt de pleger meer macht en controle. Iemand die geen vangnet heeft is immers minder geneigd de relatie te verbreken. Het proces voltrekt zich als volgt: de pleger zal zich naar buiten toe voordoen als een liefhebbende, toegewijde partner en/of ouder. De subtiliteit van het misbruik zal de meeste mensen ontgaan. Als er iets niet goed lijkt aan de relatie, zal hij proberen het slachtoffer (en/of degenen die haar proberen te steunen) de schuld te geven. De pleger gebruikt onzichtbare lastertechnieken. Het slachtoffer wordt bijvoorbeeld op ‘grappige’ wijze voor schut gezet op een feestje. Er worden verwijzingen gemaakt naar zijn/haar labiele toestand, waarbij de pleger zichzelf als rots in de branding presenteert.
De pleger zal niet alleen het slachtoffer zwart maken in een poging zijn/haar steun te ondermijnen, maar zal ook proberen wantrouwen te wekken jegens degenen die het dichtst bij staan. Er wordt bedekte kritiek geuit en een verdeel en heerspolitiek uitgeoefend: tegen een betrokken vriend(in) wordt bijvoorbeeld gezegd dat het slachtoffer geen behoefte meer heeft aan contact, terwijl tegelijkertijd de pleger niet doorgeeft aan het slachtoffer dat de vriendin contact heeft gezocht. Binnen een gezin worden kinderen vaak tegen elkaar uitgespeeld. Scapegoating maakt deel uit van dwingende controle en dit betekent dat de pleger zijn of haar slachtoffer zwart maakt bij anderen en beschuldigt. Het kan zijn dat de pleger deze vorm van mishandeling op elk lid van zijn ‘systeem’ toepast om iemand bij te sturen (die persoon wordt dan geïsoleerd ten opzichte van de rest), ook krijgt soms een persoon deze rol toebedeeld en. Zo kunnen bijvoorbeeld familieleden worden ingezet om de zondebok binnen het gezin in de gaten te houden en bepaalde informatie aan hem door te spelen.
Veel plegers krijgen slachtoffers zover dat zij zelf hun vrienden en familie verwaarlozen, dit tot groot onbegrip van de omgeving. Vrienden en familie worden door het slachtoffer weggehouden uit angst, omdat contact met hen altijd weer tot een conflict leidt. Zie ook stockholmsyndroom.
Ouderverstoting
Het isoleren van de gezonde ouder ten opzichte van zijn of haar kinderen (van opzetten tot daadwerkelijk geen contact meer hebben) wordt vaak door een destructieve ouder ingezet. In artikel gaan we dieper in op dit zeer beschadigende fenomeen (zowel voor de ouder als kinderen).
Toegang tot hulp ontzeggen
Een andere manier om het slachtoffer te isoleren is het blokkeren van hulp. Het komt bijvoorbeeld vaak voor dat destructieve ouders een kind medische hulp of therapie ontzeggen, waarbij soms de gezondheid van dit kind ernstig in gevaar komt.
3. Ondermijnen van het slachtoffer
De pleger zal het slachtoffer op verschillende manieren volledig ondermijnen en zijn of haar gevoel van eigenwaarde afbreken. Zo kan hij of zij zich optrekken aan de macht en controle die het geeft om de ander een slecht gevoel te geven over zichzelf en zich superieur voelen ten opzichte van de ander.
Het voortdurend bekritiseerd, verward en vernederd worden zijn een aanslag op het zelfgevoel van het slachtoffer, waardoor ze meer gaat wankelen en meer aan de pleger vast zal grijpen. Dit geldt ook voor de ouder-kind relatie: mishandelde kinderen gaan zich juist meer op de mishandelende ouder richten en doen er vaak alles aan om de relatie en zichzelf te verbeteren. De pleger zet gaslighting in om het slachtoffer structureel het gevoel te geven dat zij het probleem is. Deze ondermijningstactiek wordt heel ‘subtiel’ gehanteerd. Andere ondermijningstactieken zijn juist openlijker van aard.
De manieren waarop de pleger het slachtoffer krachteloos en machteloos maakt:
Bekritiseren en beschuldigen
Hoe de partner eruit ziet, wat ze zegt of niet zegt, hoe ze het huishouden of andere taken doet; alles kan gebruikt worden om te bekritiseren. Daarnaast maakt de pleger veel (bedekte) verwijten, juist ook over dingen waar het slachtoffer niets mee te maken heeft. Beschuldigd worden van dingen die je niet gedaan hebt zet je in de verdedigingsmodus; het slachtoffer is nog meer met pleger bezig (zie gaslighting).
Bedreigingen uiten
Door middel van het opwekken van angst zal het slachtoffer zich meer op de pleger te richten. Ook zal hij of zij meer accepteren; alles om maar de lieve vrede te bewaren. Kinderen worden bijvoorbeeld ‘bijgestuurd’ met het dreigement dat ze naar een kindertehuis moeten als ze zich niet weten te gedragen.
Vernederen
Het slachtoffer wordt het gevoel gegeven niets voor te stellen. De pleger gebruikt vooral de kwetsbare plekken in een slachtoffer: iets of iemand waar ze van houdt wordt bijvoorbeeld tegen haar gebruikt. Tegen de partner: ‘je bent een waardeloze ouder, je had nooit kinderen moeten nemen’. Tegen een puber: ‘wees maar blij dat je hier onderdak hebt. Verder zit niemand op deze aardbol op jou te wachten’.
Negeren
Het negeren van de partner en/of kind(eren) wordt ook veelvuldig ingezet Genegeerd worden, wat iets anders is als verwaarlozing omdat het doelbewust gebeurt, is heel beschadigend. Het wordt ervaren als fysieke pijn. De pleger kan het inzetten als straf, bijvoorbeeld een stiltebehandeling van een aantal dagen, zodat het slachtoffer zich nog kleiner voelt en de pleger smeekt om het weer goed te maken. Negeren is dus ook een effectief machtsmiddel.
Chanteren
Een pleger verzamelt gevoelige informatie van het slachtoffer, om die later tegen hem of haar te kunnen gebruiken. Bijvoorbeeld wat er in vertrouwen gedeeld is, als er persoonlijke foto’s zijn, et cetera; alles kan misbruikt worden om het slachtoffer emotioneel mee te chanteren.
Copyright © 2024-2025 Iris Koops. Alle rechten voorbehouden