Veel slachtoffers van narcistische mishandeling lijden aan complex trauma. Dit is een rechtstreeks gevolg van structurele traumatisering tijdens de kindertijd en de daarbij ontstane hechtingsproblematiek. Complex trauma, ook wel complexe posttraumatische stress stoornis genoemd (complexe PTSS), is een ernstige psychische en fysieke aandoening die ontstaat wanneer iemand langdurig aan lichamelijke of psychische mishandeling wordt blootgesteld, zonder dat er een mogelijkheid is om aan de situatie te ontsnappen. Complex trauma is (nog) niet opgenomen in de DSM-5, maar wel in de Internationale classificatie van ziekten (ICD-11) van de Wereldgezondheidsorganisatie.
Wanneer ouders niet in de emotionele en psychische behoeftes van hun kind kunnen voorzien en daarnaast ook de grenzen van een opgroeiend kind langdurig overschrijden, groeit een kind op met structurele gevoelens van angst, woede, leegte en schaamte, zonder dat er de nodige veiligheid, warmte en geborgenheid is om het kind te troosten en emotioneel te voeden. Een kind dat opgroeit in een onveilige omgeving waarin mishandeling aan de orde van de dag is, kan zich niet wenden tot de ouders voor zorg, liefde, geborgenheid, veiligheid, steun en bevestiging. Wanneer het mishandelde kind zich daarnaast niet kan wenden tot andere zorgfiguren en geen uitvluchtmogelijkheid heeft uit een destructieve situatie, is er een grote kans dat het kind complex trauma ontwikkelt.
Symptomen van complex trauma
Cliënten die lijden aan complex trauma hebben last van verschillende, hardnekkige symptomen. Deze hebben veel overlap met de symptomen van vroegkinderlijke narcistische mishandeling. Symptomen zijn onder andere:
- Een sterk gevoel van schaamte en schuld
- Herbelevingen en flashbacks
- Angstproblematiek, sociale fobie en/of paniekaanvallen
- Waakzaamheid en hyper-alertheid
- Een diepgaand wantrouwen
- Gevoelens van eenzaamheid en isolatie
- Depressieve gevoelens
- Gevoelens van hulpeloosheid
- Een chronisch gevoel van leegte, woede en/of verdriet
- Moeizame emotieregulatie
- Dissociatie
Misdiagnose
Veel cliënten geven aan dat zij voor een depressie of een angststoornis werden behandeld, maar dat niemand de onderliggende symptomen zag, doorvroeg over het verleden of trauma constateerde. Laat staan dat de oorzaak van alle symptomen werd aangekaart: huiselijk geweld en kindermishandeling. Bij een niet afdoende of verkeerde diagnose wordt een cliënt niet ontschuldigd van de eigen psychische problemen en zelfstigma kan dan niet aangepakt worden. Een juiste diagnose is vooral van groot belang bij cliënten die vormen van bovenstaande symptomen laten zien, zodat aangetoond, of juist uitgesloten wordt, dat het complex trauma naar aanleiding van mishandeling betreft.
Dissociatie
Dissociatie is een geestesgesteldheid waarin bepaalde gedachten, emoties, waarnemingen of herinneringen buiten het bewustzijn worden geplaatst, tijdelijk niet ‘oproepbaar’ zijn of minder samenhang vertonen. Letterlijk betekent dissociatie ‘ontkoppeling’ of ‘uiteenvallen’. Het is een reactie van lichaam en geest op zeer onveilige situaties, waaraan niet te ontsnappen valt. Indien dit structureel gebeurt, en iemand, zoals een kind dat bloot staat aan structurele emotionele en psychische mishandeling, telkens dissocieert, kunnen verschillende persoonlijkheidsdelen ontstaan. Bijvoorbeeld een kind-deel en een volwassen deel, die apart van elkaar lijken te functioneren, terwijl deze bij gezonde mensen meer geïntegreerd in de persoonlijkheid verwerkt zijn.
Over dissociatie en complex trauma verdient het aanbeveling meer te lezen. Beide boeken van Iris Koops van het Verdwenen Zelf gaan hier uitvoerig op in. Ook werken van Janina Fisher, Pat Ogden, Judith Herman, Peter Levine, Bessel van der Kolk en Pete Walker zijn aan te raden. Voor opleidingen en kennisontwikkeling specifiek op het terrein van complex trauma kunt u ook een kijkje nemen op de site van het Centrum Late Effecten Vroegkinderlijk Chronisch Trauma (CELEVT) voor hun uitgebreide (academische) scholingsprogramma.