De lange termijn symptomen bij slachtoffers van dwingende controle zijn vaak ernstig, zowel fysiek als psychisch en emotioneel. Hieronder staan de belangrijkste symptomen, die niet allemaal tegelijkertijd hoeven voor te komen. Het is voor cliënten essentieel om duidelijk te krijgen dat zij het slachtoffer waren van dwingende controle, omdat inzicht in de symptomen de schaamte en het gevoel van falen sterk vermindert. Eindelijk is er een vertrekpunt voor het helingsproces, door het besef: ‘dit is mij aangedaan, het lag niet aan mij’.
Angst- en paniekklachten
Slachtoffers van dwingende controle houden vaak angst en paniekklachten over aan de jarenlange terreur die zij hebben moeten ondergaan. Ze kunnen ernstige PTSS-symptomen hebben op dit gebied (schrikachtigheid, paniekaanvallen etc.), die het dagelijks leven lastig maken. Deel van hun herstel is het kunnen ervaren van de veiligheid die er is in het hier en nu en in relatie tot gezonde anderen. Helaas werkt angst vaak verlammend en belemmert dit juist het aangaan van (nieuwe) contacten.
Isolement en eenzaamheid
Slachtoffers zijn door verschillende factoren in een isolement terecht gekomen. Plegers hebben tijdens de relatie contacten met voedende anderen gesaboteerd. Vaak zijn er nog maar heel weinig mensen over op wie iemand kan terugvallen. Daarnaast lijden veel slachtoffers aan gevoelens van schaamte en minderwaardigheid en durven ze niet goed meer uit te reiken naar anderen. De onwetendheid en het onvermogen van de omgeving om dwingende controle goed te duiden versterkte dit isolement. Veel cliënten voelen zich vervreemd van de wereld. Ze horen nergens meer bij, zitten hun dagen uit, omdat ze niet meer kunnen voelen wie ze zijn en wat ze willen. Ze zijn een vreemde voor zichzelf geworden en voelen zich vaak eenzaam. Door de jarenlange mishandeling hebben veel slachtoffers moeite om later weer duurzame relaties op te bouwen of intimiteit toe te laten. Ook dat maakt eenzaam.
Ernstige depressie en suïcidale gedachten
Dwingende controle zorgt ervoor dat mensen ‘lamgeslagen worden’. Hun persoonlijke wensen, gevoelens en voorkeuren werden niet getolereerd en zijn hierdoor weggesleten of nooit goed ontwikkeld. Slachtoffer zijn jarenlang op verschillende manieren gebruikt en misbruikt, waarbij hen ook nog het gevoel werd gegeven dat dit aan henzelf lag. Ze hebben een enorm verraad ervaren door diegene die het dichtst bij hen stond en waarvan ze dachten dat het om liefde ging.
Het effect is dat iemand er nauwelijks meer is en geen sprankeling meer voelt en laat zien. Het contact met de eigen essentie is als het ware weg: het verdwenen zelf. Cliënten hebben vaak het gevoel niet meer tegen het leven opgewassen te zijn.
Vooral kinderen die de rol hadden van zondebok hebben vaak ernstige symptomen. Door de vernedering en beschaming van jongs af aan dragen deze cliënten een stigma alsof ze slecht zijn en geen geluk verdienen. Dit is tussen hen en het leven zelf in komen te staan.
Door de jarenlange hersenspoeling leert het kind slecht over zichzelf te denken. Dit wordt een autonoom proces, waar de destructieve ouder niet eens meer ‘bij nodig is’. Zoals een slachtoffer zei: ‘Het is alsof je van binnenuit wordt weggevreten’
IRIS KOOPS
Psychische mishandeling kan iemand zó onderuit halen dat diegene de zin in het leven verliest. Gedachtes aan zelfmoord en pogingen daartoe komen veel voor, sommige cliënten plegen ook daadwerkelijk zelfmoord.
Dissociatie
Dissociatie komt veel voor onder slachtoffers, maar wordt vaak niet herkend door zowel het slachtoffer als de professional. Dissociatie is een geestesgesteldheid waarin bepaalde gedachten, emoties, waarnemingen of herinneringen buiten het bewustzijn worden geplaatst, tijdelijk niet ‘oproepbaar’ zijn of minder samenhang vertonen. Slachtoffers horen bijvoorbeeld het verhaal van iemand anders aan en reageren daar heftig op. Hun eigen verhaal vertellen ze echter vlak en afstandelijk. Wat ze zelf meemaken lijkt ze reuze mee te vallen; ze hebben niet het besef dat dit hunzelf overkomt. Ze voelen het gevaar niet meer, waardoor vertrekken uit een destructieve relatie of hulp zoeken niet plaatsvindt.
Het is van groot belang om dissociatie, als dit speelt, vast te stellen. Voor cliënten die zijn opgegroeid bij een destructieve ouder en te maken hebben met dissociatie hebben we een aparte verdiepingsworkshop ontwikkeld, kijk hier voor meer informatie.
Wanneer juist de ouders of verzorgers onveilig voor het kind zijn, treedt er vaak ernstige dissociatie op. Dit is de enige manier om te kunnen overleven. Ernstige traumatisering in de kindertijd kan leiden tot breuken in de persoonlijkheidsstructuur: structurele dissociatie.
Iemand die lijdt aan structurele dissociatie, moet zien te functioneren met een systeem dat onder hoogspanning staat.
IRIS KOOPS
Verstoringen in de emotieregulatie
Beide uitersten qua emotieregulatie komen voor: cliënten die niks meer lijken te voelen, of cliënten die om de haverklap heftige emoties hebben. Deze vormen kunnen elkaar ook afwisselen. De emotieregulatie, ontstaan tijdens de jeugd in relatie tot het hechtingsproces, is structureel verstoord of in de war gebracht. Bij kinderen en volwassenen worden vaak Ad(h)d of autistische trekken gediagnosticeerd terwijl hieraan ook hyperalertheid en dissociatie (hypo-arousal) ten gevolge van complex trauma ten grondslag kan liggen.
Somatische klachten en ziekte
Veel cliënten hebben last van lichamelijke klachten als vermoeidheid, hoofdpijn, misselijkheid, hoge ademhaling, rugpijn, benauwdheid, darmklachten, rug/nek/schouderklachten, houdingsklachten, gespannen spieren etc. Slaapproblemen komen ook veel voor. Deze fysieke klachten kunnen het gevolg zijn van de langdurige stress en traumatisering en kunnen worden samengevat als SOLK (Somatisch onvoldoende verklaarbare lichamelijke klachten). Ook eetproblematiek en overgewicht worden direct gelinkt aan het meemaken van emotioneel en psychisch misbruik. Van (complex) trauma is bovendien bekend dat het kan leiden tot een hoog risico op diverse ziektes, bijvoorbeeld in het auto-immuun systeem of het zenuwstelsel, diverse vormen van kanker en (chronische) maag- en darmziektes.
Complex trauma (Complexe ptss)
Veel slachtoffers van narcistische mishandeling lijden aan complex trauma, als gevolg van de jarenlange structurele traumatisering die ze hebben meegemaakt. Complex trauma, ook wel complexe posttraumatische stress stoornis genoemd (C-PTSS), is een ernstige psychische en fysieke aandoening die ontstaat wanneer iemand langdurig aan lichamelijke of psychische mishandeling wordt blootgesteld, zonder dat er een mogelijkheid is om aan de situatie te ontsnappen. Vluchten is niet mogelijk en ‘vechten’ of grenzen stellen is ronduit gevaarlijk. Cliënten hebben vaak maar één mogelijkheid: zich volledig overgeven aan de situatie. Dit uit zich zowel psychisch als fysiek, de traumareactie zet zich vast in lichaam en geest. Complex trauma is (nog) niet opgenomen in de DSM-5, maar wel in de Internationale classificatie van ziekten (ICD-11) van de Wereldgezondheidsorganisatie.
Het Narctistische Slachtoffer Syndroom
Een mooie stap in de erkenning van deze vorm van mishandeling en de effecten ervan is dat onderzoekers het cluster aan symptomen en psychologische effecten hebben gebundeld in het Narcistische Slachtoffer Syndroom, kortweg NSS. NSS is nog niet opgenomen in de DSM-5.
Copyright © 2024-2025 Iris Koops. Alle rechten voorbehouden