“Ik denk dat bijna iedereen onder bepaalde omstandigheden in een situatie van psychische dwang kan belanden. Daarbij is het wel zo dat hoe kwetsbaarder je bent, hoe makkelijker je in de penarie terechtkomt. Dan heb ik het niet zozeer over kwetsbaarheden in iemands persoonlijkheid, maar over kwetsbaarheid in je situatie. Dat kan zoiets simpels zijn als dat je net bent verhuisd naar een nieuwe stad waar je nog niemand kent.”
Dat zegt psychologe Jessica Terwiel in een recent interview in de Volkskrant, over het belangrijke onderwerp dwingende groeperingen en psychisch geweld. Het is positief en erg nodig dat deze krant hier aandacht aan besteedt en dat door middel van Jessica’s expertise de kennis over groepsdwang bij het grote publiek toeneemt.
Jessica is lid van ons netwerk van coaches, therapeuten en psychologen. Zij behandelt al jaren slachtoffers van dwingende groepen in haar praktijk. Maar ook andere netwerkleden en wijzelf ontvangen regelmatig schrijnende getuigenissen van mensen die verstrikt raakten in een dwingende groep of sekte. Lees hier bijvoorbeeld de getuigenis van Cara die opgroeide onder het regime van een narcistische moeder die haar meesleepte naar een sektarische geloofsgemeenschap waar “de schroeven van isolement en destructiviteit verder werden aangedraaid.”
Wij vinden dit een belangrijk onderwerp, waar nog te weinig aandacht voor is. Iris schrijft in haar tweede boek ‘Je leven in eigen hand: verder na narcistische mishandeling’ niet voor niets over hoe dwingende controle op het werk er bijvoorbeeld uit kan zien. Er staan ook speciale bijdragen in van experts over manipulatie in de zelfhulpindustrie en over narcisme in de kerk. Iris schrijft in beide boeken veel over de moeite die het kost om je los te maken uit het ‘land der duisternis’ waar je als slachtoffer in terecht kan komen.
De Amerikaanse psychotherapeut Daniel Shaw was zelf slachtoffer van een sekte met een narcistische leider. Hij schreef een boek over de traumatiserende werking van narcisme binnen dwingende groepen, maar ook over wat de gevolgen zijn als het je ouders of partner betreft. Hij zegt dat veel slachtoffers zeggen en denken dat ze vrijwillig in een dwingende groep gestapt zijn. In dit Engelstalige artikel zegt hij echter: “Mensen zoeken niet het lidmaatschap van een cult; ze worden gerekruteerd.” Met andere woorden: het slachtoffer is slachtoffer en vroeg niet om psychisch geweld, net als bij psychisch geweld in relaties of gezinnen de situatie is.
Jessica vertelt in het Volkskrant artikel over de overeenkomsten en verschillen tussen psychisch geweld in een relatie en die binnen een besloten groep: “Het patroon van onderdrukking en onverwacht ophemelen is precies hetzelfde in zo’n relatie, maar dan één op één. Wat een groepering anders maakt, is dat er een bepaalde gemeenschappelijke beeldvorming is en de druk niet alleen door de leider wordt uitgeoefend, maar ook door de leden onderling. Die groepsdruk is een vermenigvuldigingsfactor voor ellende.”
Een prangende vraag is hoe je zelf kan voorkomen dat je in de ban raakt van een gesloten, dwingende groep. Jessica: “De gouden leefregel is: is iemand onprettig gezelschap, neem dan afstand. Dat klinkt heel simpel, maar leg jezelf maar eens langs die meetlat. De Kerst komt er weer aan, hoeveel mensen kijken daar niet tegenop omdat ze weten dat ze toch weer met dat familielid ruzie krijgen of dat die weer te veel drinkt? En toch ga je ieder jaar. Het is een dogma dat Kerst met familie gezellig moet zijn en het is heel moeilijk je daartegen te verzetten. Daar zie je in het klein hoe dogmatisch denken werkt en dat we daar allemaal gevoelig voor zijn.”
Meer kennis is nodig omdat veel professionals dwingende controle nog nauwelijks herkennen. Jessica: “Als je ziet dat die jongen die werd vastgehouden in Ruinerwold, door de politie in eerste instantie doodleuk werd teruggestuurd naar zijn familie, weet je gewoon: er is een heel grote disconnectie tussen de gepleegde feiten en de reactie daarop. Het begint met luisteren naar iemands verhaal. Als je in een situatie van machtsmisbruik alleen maar vraagt of iemand zich heeft verzet, dan krijg je geen inzicht in de hele menselijke dynamiek die in het spel is.”
Over Ruinerwold schreven we eerder een goed gelezen artikel waarin we ingaan op het gebrek aan kennis van dwingende controle bij professionals. Maar er is meer zegt ook Jessica: “Het ligt deels ook aan de wetgeving. In Engeland zijn ze daar verder mee, daar is psychische mishandeling door dwingende controle een paar jaar geleden expliciet strafbaar gesteld. In Nederland lopen we daarin achter. Al neemt het bewustzijn ook hier wel toe.” Lees hier bijvoorbeeld wat het Verdwenen Zelf recent heeft gedaan om dwingende controle op de kaart te zetten in Nederland.
Het is belangrijk dat er veel meer aandacht komt voor de problematiek van gesloten groepen. Alleen al in 2019 waren er 270 meldingen over misstanden in ‘besloten groeperingen’. Sektarische bewegingen zijn dus veel minder uitzonderlijk dan vaak wordt gedacht. Jessica: “En dit zijn slechts de groeperingen waarbij mensen de moeite hebben genomen een melding te doen. In werkelijkheid is dit probleem veel groter. Laten er dertig van dit soort groepen per provincie zijn. Dat betekent dat iedere Nederlander op kruipafstand van zo’n gesloten groep met misstanden leeft. Voor zover je er al niet zelf in zit.”
Des te zorgelijker is het dat er geen plek meer is waar slachtoffers zich kunnen melden. “Dat het meldpunt Sektesignaal vorig jaar door de overheid is opgeheven, is een veeg teken. Eigenlijk elk ander Europees land heeft wel een instituut of op zijn minst een functionaris op een ministerie die zich met deze problematiek bezighoudt. In Nederland is het bewustzijn over deze problematiek over het algemeen laag.”
Met het artikel in de Volkskrant worden veel lezers bereikt en neemt de bewustwording over dit belangrijke onderwerp toe. Dat is heel belangrijk. Het hele artikel kan je hier nalezen als je een abonnement hebt op de Volkskrant.