Huiselijk geweld omvat verschillende vormen van mishandeling: psychisch, emotioneel, fysiek en seksueel. Soms is huiselijk geweld situationeel en wordt dit veroorzaakt door tijdelijke stress, bijvoorbeeld in de vorm van schulden, overbelasting of werkloosheid. De pleger handelt op zo’n moment uit onmacht en frustratie. Een groot deel van huiselijk geweld is echter structureel en instrumenteel van aard, vindt plaats vanuit macht en betreft een aanhoudend kwaadaardig patroon van controlerend en vrijheidsbeperkend gedrag. De pleger zet hierbij verschillende vormen van mishandeling en manipulatie in . Dit type geweld noemen we coercive control, oftewel dwingende controle (ook de term intieme terreur wordt gehanteerd). Het is een bij uitstek verborgen vorm van vooral emotioneel en psychisch geweld, al kan seksueel of fysiek geweld er ook onderdeel van zijn. Kenmerkend voor dwingende controle is dat het geweld eenzijdig is: het kent een duidelijke pleger en slachtoffer. Het vindt vooral plaats in partnerrelaties en in ouder-kindrelaties, maar ook binnen afhankeliikheidsrelaties op het werk of in groepen (geloofsgemeenschappen, verenigingen, sektes, etc.).
Dwingende controle betreft een patroon van handelingen die bedoeld zijn om iemand ondergeschikt en afhankelijk te maken, door het slachtoffer te isoleren van bronnen van steun, diens middelen en capaciteiten te exploiteren voor persoonlijk gewin, hem of haar de middelen te ontnemen die nodig zijn voor onafhankelijkheid en de mogelijkheid zich te verweren, en het alledaags gedrag te reguleren. Hierbij wordt (soms subtiele) dwang gehanteerd: bedreigingen, vernedering en intimidatie en ander misbruik dat wordt gebruikt om het slachtoffer te straffen of bang te maken. Dit destructieve gedrag wordt afgewisseld met ogenschijnlijk positief gedrag om het slachtoffer op een dwaalspoor te brengen en nog meer te binden.
Dwingende controle is een veelvoorkomende vorm van geweld, die te weinig herkend wordt. Vanuit de publieke opinie (media en groot deel van de samenleving) is men vaak gericht op de enkel ‘heftige’ incidenten. Terwijl bij dwingende controle de pleger obsessief bezig is zijn of haar slachtoffer(s) stelselmatig klein te maken en te houden. De mishandeling wordt langzaam opgebouwd; in eerste instantie lijkt er nog niets aan de hand te zijn. Tot er barstjes verschijnen in de ‘perfecte’ relatie. Een leugen hier, een beschuldiging daar, sleutels die ineens weg zijn terwijl je zeker weet dat je ze op hun vaste plekje hebt neergelegd. Bedekte kritiek die je aan jezelf doet twijfelen. Maar dit wordt weer afgewisseld met een geruststellende glimlach of een compliment. Ook het positieve gedrag maakt onderdeel uit van het web dat zorgvuldig om iemand gesponnen wordt. De pleger zet structureel gaslighting in om het slachtoffer ernstig te verwarren. Niets is meer wat het lijkt.
Slachtoffers twijfelen steeds meer aan zichzelf en de pleger krijgt hiermee nog meer controle. De zelftwijfel leidt tot een grotere afhankelijkheid van de partner, ouder of leider die zich mishandelend gedraagt. Hiermee verzekert de pleger zich ervan dat het slachtoffer zich niet aan de relatie kan onttrekken. Wat dwingende controle zo schadelijk maakt, is dat iemand niet in de gaten heeft dat hij of zij wordt gecontroleerd en gemanipuleerd totdat diens gevoel van veiligheid, identiteit en autonomie zijn verwoest. Op dat punt is het heel moeilijk nog uit de relatie te komen en is professionele hulp onontbeerlijk. Veel slachtoffers hebben de moed niet meer zich aan de relatie te onttrekken (en een relatiebreuk is ook niet zonder gevaar). Zij zitten hun tijd uit en zijn niet meer bij machte hun leven in eigen hand te nemen.
Maar liefst 10% van Nederlanders ouder dan 16 jaar geven aan in de afgelopen vijf jaar slachtoffer te zijn geweest van dwingende controle (CBS, 2022). Dit betekent dat zo’n 730.000 personen hiermee te maken hebben. Uit dit onderzoek blijkt dat er iets meer mannelijke dan vrouwelijke plegers zijn, het verschil is echter niet zo groot als vaak gedacht wordt. Uit onderzoek blijkt dat 42 % gaat mannelijke plegers zijn, 33% vrouwelijke plegers en 15% had zowel met mannelijke als vrouwelijke plegers te maken. De recidive onder plegers van dwingende controle is hoog.
Dwingende controle grijpt diep in op de mensen die het overkomt en kent vaak levenslange gevolgen. Het risico van onderschatting of een verkeerde inschatting is helaas groot. Dit wordt mede veroorzaakt doordat plegers van dwingende controle vaak uiterst geraffineerd zijn. Uit onderzoek blijkt dat zij vaak (trekken van) narcisme of psychopathie hebben. Zij zijn meestal juist voorkomend en vriendelijk richting de buitenwereld, terwijl achter de voordeur zeer destructief gedrag plaatsvindt. Juist deze gespletenheid in gedrag maakt dat de buitenwereld geen idee heeft van wat er binnenskamers plaatsvindt.
Plegers richten zich direct op een door hen gekozen slachtoffer, maar indirect ook op het hele systeem hieromheen.
De werkingskring van coercive control is groot en verstrekkend en richt zich op meerdere relaties tegelijkertijd. Dat kan het negatief beïnvloeden van kinderen zijn, van laster die hij (of soms zij) verspreidt op het werk of in sociale kring, het sluiten van bondgenootschappen met (schoon)familie, ex-partners, de school van de kinderen of het paaien van professionals met het doel de ander in diskrediet te brengen.
SIETSKE DIJKSTRA
Terwijl plegers op buitenstaanders vriendelijk en/of of charismatisch overkomen (‘normaler dan normaal’), worden slachtoffers sluipenderwijs beroofd van hun eigenheid en zelfvertrouwen en verliezen steeds meer het contact met hun omgeving en met zichzelf. Niet voor niets heeft Iris Koops de term ‘verdwenen zelf’ gekozen om de kern van deze dynamiek over te brengen.
Copyright © 2024-2025 Iris Koops. Alle rechten voorbehouden